1999 yılında emeklilikte kademeli geçişle birlikte sosyal güvenlikte çok şey değişti.
Ama değişmeyen tek şey, bir çok kişinin erken emeklilik talebidir.
Bazı ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanlara erken emeklilik imkânı verilmektedir.
Tehlikeli ve yıpratıcı bazı işlerle uğraşanlara diğer çalışanlara oranla daha erken emeklilik hakkı tanınmaktadır. Yapılan işin maruz kalınan tehlikesinin diğer işlerden daha ağır olması sonucunda sosyal güvenlik sisteminde ilave haklar getirilmiştir. Bu haklar fiili hizmet zammı ya da yıpranma payı olarak adlandırılıyor.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 40. Maddesinde sayılan işyerlerinde ve işlerde çalışan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenmektedir.
360 günden az geçen hizmetler için de orantılı olarak fiili hizmet süresi zammı eklenmektedir. Her 360 gün için eklenen süreler 40’ıncı maddede sayılan işlerin risklerinde göre 60, 90, 180 gün şeklinde değişim göstermektedir.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında sayılan iş veya görevlerde çalışan sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabilmesi için yasada belirtilen işyerlerinde ve belirtilen işleri fiilen yapması gerekmektedir.
5510 sayılı Kanun'a göre yıpranma payı olan meslekler;
1) Kurşun ve arsenik işlerinde çalışanlar 60-90 gün.
2) Cam fabrika ve atölyelerinde çalışanlar 60 gün.
3) Cıva üretimi işleri sanayinde çalışanlar 90 gün.
4) Çimento fabrikalarında çalışanlar 60 gün.
5) Kok fabrikalarıyla Termik santrallerde çalışanlar 60 gün.
6) Alüminyum fabrikalarında çalışanlar 60 gün.
7) Demir ve çelik fabrikalarında çalışanlar 90 gün.
8) Döküm fabrikalarında çalışanlar 60 gün.
9) Asit üretimi yapan yerlerde çalışanlar 90 ile 180 gün.
10) Madenlerin yer altında çalışanları 180 gün.
11) Radyoaktif ve doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler radyoiyonizan maddelerle veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları yapılan işler ile yapılan işlerde çalışanlar 90 gün.
12) Su altında çalışanlar 60 gün.
13) Türk Silahlı Kuvvetlerinde Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaşlar ve sözleşmeli erbaş ve erler 90 gün.
14) Emniyet ve MİT mensupları 90 gün.
15) İtfaiye veya yangın söndürme işlerinde çalışanlar 60 gün.
16) Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışan gazeteciler 90 gün.
17) TRT'de Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışanlar 90 gün.
18) Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanlar 90 gün fiili hizmet zammı alıyor.
Yıpranma Payından Sayılmayan Süreler Nelerdir?
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında olan işyerlerinde çalışan sigortalıların çalışılan ayın bazı günlerinde kapsam dışı işlerde geçen süreleri ile kapsamda olan işlerde fiilen çalışmayarak risklerine maruz kalmadıkları süreler fiili hizmet süresinden sayılmayacaktır.
Buna göre fiili hizmet süresi kapsamında değerlendirilmeyecek süreler, 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda belirtilen tatil günleri, yıllık izin, ücretsiz izin veya ücretli izin, sıhhi izin, eğitim kurs süreleridir.